مفهوم دو زبانگی چیست و چه روش هایی برای دو زبانه شدن وجود دارد؟

شکی نیست که تسلط بر یک زبان جدید برای همه ما به معنی باز شدن دری به سوی یک دنیای جدید است.

از طرف دیگر هم یادگیری زبان دومی مثل انگلیسی به کلی زمان نیاز داشته و طبیعتا هزینه‌های خود را هم دارد. متاسفانه گاهی هم با وجود صرف این زمان و هزینه‌ها، باز هم به دلایلی موفق به یادگیری نشده و دچار ناامیدی و سرخوردگی می‌شویم.

همین موقع است که همه سرزنش‌ها را حواله والدینمان می‌کنیم که “کاش وقتی بچه بودم برایم فکری کرده بودند”. شاید پدر و مادرِ بیچاره درهمان زمان هم کلی اصرار کرده بودند که در کلاس های زبان انگلیسی شرکت کنیم، اما به هر دلیلی حرفشان را گوش نکردیم و الان کلی پشیمان شده‌ایم

اما موضوع بحث ما این نیست.

خبر خوب این است که کودک شما می‌تواند بدون نیاز به کلاس، زبان انگلیسی را از سنین پایین یاد بگیرد. فقط کافی است یکی از شما (پدر یا مادر) به زبان انگلیسی یا هر زبان دومی که مد نظر شماست مسلط باشد.

در این نوشته می‌خواهیم روش این کار را به شما آموزش دهیم. مطلب کمی طولانی است چون تلاش کرده‌ایم کامل و جامع به جنبه‌های مختلف این موضوع بپردازیم. اگر به فکر دوزبانه بزرگ کردن فرزندتان هستید، مقاله را به دقت تا انتها بخوانید!

دو زبانگی چیست؟ آیا می‌توانم کودکم را دوزبانه بزرگ کنم؟

طبق تعریف، دوزبانه بودن به معنای واقعی یعنی اینکه بتوانید دو زبان را در سطح پیشرفته و با تسلط کامل صحبت کنید، طوری که زبان دوم برای شما با زبان مادری هیچ تفاوتی نداشته باشد.

رسیدن به این هدف آسان نیست و نیاز به برنامه‌ریزی و تلاش فراوان دارد. این که کودکان یک زبان جدید را سریع‌تر از بزرگسالان فرا می‌گیرند به این معنی نیست که می‌توانید بدون دشواری کودک خود را دوزبانه بزرگ کنید. هر کسی که قصد دارد کودک خود را دوزبانه بزرگ کند باید بداند که کودک باید خیلی خیلی زیاد در معرض زبان دوم قرار بگیرد.

کارشناسان به والدین توصیه می‌کنند هر چقدر که امکانش هست با کودکان خود صحبت کنند، برایشان کتاب خوانده و حتی با هم شعر بخوانند. قسمت دیگر ماجرا هم این است که هر دو زبان باید به مقدار کافی به کودک ارائه شود؛ کاری که در یک محیط تک زبانه مثل ایران چندان آسان نیست.

پس پیش نیاز بعدی برای دوزبانه‌ شدن چیزی نیست به جز وقت گذاشتن و صبر و حوصله فراوان.

مطالعات نشان داده کودکانی که یکی از اعضای خانواده یا حتی فامیل‌های دورتر آنها به زبان دیگری صحبت می‌کند نسبت که کسانی که یک پرستار یا حتی معلم مسلط به زبان دوم دارند زبان مورد نظر را بهتر یاد می‌گیرند. به همین خاطر است که نباید همه چیز را به عهده دیگران بگذارید و برای گرفتن نتیجه بهتر خودتان بایستی دست به کار شوید!

چه روش‌ هایی برای دوزبانه کردن کودک وجود دارد؟

قبل از شروع، باید با دو عبارت Minority Language و Majority Language آشنا شویم.

Majority Language آن زبانی است که اکثریت افراد در محیط زندگی کودک به آن صحبت می‌کنند. Majority Language در شهر تهران فارسی است اما اگر در تبریز زندگی کنید Majority language شما ترکی است چون مردم در خیابان معمولا با شما فارسی صحبت نمی‌کنند!

Minority Language معمولا زبان دومی است که قصد یاد دادن آن را به کودک خود دارید و در این مطلب چیزی نیست به جز انگلیسی.

به صورت کلی، چهار روش برای دوزبانه بارآوردن کودک وجود دارد. بسته به شرایط و نیازهای کودکتان یکی از آنها را انتخاب کنید و تا انتهای مسیر پیش بروید:

روش اول: One Person One Language یا OPOL

در این روش، یکی از والدین فقط به یک زبان صحبت می‌کند و دیگری صرفا به زبان دیگر. برای مثال، مادر تصمیم می‌گیرد تنها به زبان فارسی با کودک صحبت کند و پدر هم فقط به زبان انگلیسی.

این روش حتی در یک کشور خارجی هم می‌تواند قابل انجام باشد. برای مثال تصور کنید خانواده مورد نظر ما در ژاپن زندگی می‌کند و کودک می‌تواند زبان ژاپنی را در مهد کودک یا مدرسه بیاموزد.

روش One Person One Language معمولا به عنوان بهترین روش آموزش دو زبان به کودک شناخته شده چون کودک با این روش کمتر گیج شده و می‌داند با هر کسی باید به چه زبانی حرف بزند. خوبی دیگر این روش این است که کودک به اندازه کافی به همه زبان‌های مورد نیاز محتوا دریافت می‎‌کند.

این کار به سختکوشی و تعهد بسیار بالا از طرف والدین نیاز دارد، مخصوصا این که والدین در حضور کودک همیشه باید فقط به زبان خودشان صحبت کنند و مراقب باشند این قانون هیچ گاه شکسته نشود.

روش دوم: Minority Language at Home یا ML@H

کودکان در فرآیند یادگیری هر زبانی نیاز به کمک و پشتیبانی دارند و در هنگام یادگیری Minority Language این نیاز بیشتر هم احساس می‌شود. در این موقعیت، بسیاری به سراغ روش Minority Language at Home می‌روند.

ین روش به این معناست که Majority Language در بیرون خانه استفاده شده و والدین در خانه به Minority Language صحبت می‌کنند.

این موضوع در هنگامی که به عنوان یک مهاجر در کشوری خارجی زندگی می‌کنید بیشتر نمایان می‌شود. فرض کنید که در کشور آلمان زندگی می‌کنید اما در خانه با کودک خردسال خود فارسی صحبت می‌کنید تا حتما این زبان را هم یاد بگیرد. Minority Language شما همچنین ممکن است زبانی غیر از زبان مادری شما باشد.

روش سوم: Time and Place یا T&P

روش Time and Place معمولا در مدرسه‌های دوزبانه در کشورهای خارجی به کار می‌رود. روش T&P می‌تواند به این شکل پیاده سازی شود که صبح ها همه به یک زبان و بعدازظهرها به یک زبان دیگر صحبت کنند. حالت دیگر آن هم اختصاص دادن روزهای مختلف هفته به زبان های متفاوت است. مثلا یک شنبه‌ ها و سه شنبه ها همه باید به Minority Language صحبت کنند و Majority Language را بگذارند برای روزهای دیگر.

امکان پیاده سازی این روش در خانه هم وجود دارد. گاهی اوقات حتی می‌شود قانون گذاشت که هر یک از اتاق‌های خانه زبان مخصوص خود را داشته باشند یا فقط در هنگام صحبت درباره بعضی از موضوع‌ها از زبان دوم استفاده شود.

روش چهارم: Two Parents Two Languages یا 2P2L

این روش کمتر معمول است و زمانی می‌تواند استفاده شود که هم پدر و هم مادر دوزبانه باشند. هر یک از والدین به انتخاب خود می‌تواند به یکی یا هر دو زبانی که بلد است با کودک صحبت کند.

نکاتی برای انجام بهتر این کار

    کودک را از همان ابتدا با کلمات و عبارات زبان جدید آشنا کنید. البته اگر هم دیرتر این کار را کردید، نگران نباشید.

    برای فرآیند دوزبانه شدن کودک اهداف واقع بینانه تعیین کرده و عجله نداشته باشید.

    کار آموزش را به صورت مستمر انجام دهید و از عوض کردن روش خود هراسی نداشته باشید.

    هر وقت لازم شد اشتباهات کودک را بگیرید. اما با این کار جلوی صحبت کردن او را نگیرید، بگذارید جملاتش را تمام کند.

    از تکنولوژی و رسانه‌های صوتی و تصویری کمک بگیرید، اما تصور نکنید که ففط فیلم انگلیسی دیدن برای آموزش کودک کافی است. شما هم باید با او صحبت کنید!

    هر روز برای کودک کتاب بخوانید، حتی اگر خواندن را به تازگی یاد گرفته باشد.

    همواره در حال مطالعه باشید و راه‌های آموزش بهتر زبان را یاد بگیرید. به شایعات و باورهای منفی توجه نکنید.

    حتی الامکان با کودک خود به شهرها یا کشورهایی که در آنها زبان دوم صحبت می‌شود سفر کنید.

    سعی کنید فرآیند یادگیری را تا آنجا که می‌شود لذت بخش کنید و به کودک فشار بیش از حد نیاورید.

باورهای اشتباه درباره دو زبانگی

بعضی از افراد باور ندارند که دوزبانه کردن کودکان امکان پذیر باشد. برای این حرف هم دلایل خود را دارند که البته صحیح نیستند و ما هم در اینجا توضیح داده‌ایم چرا.

باور اشتباه اول: رشد کردن با بیشتر از یک زبان به گیج شدن کودک منجر می‌شود.

این معمول‌ترین اشتباه در مورد دو زبانگی است. بعضی والدین فکر می‌کنند کودکی که در آن واحد دو زبان مختلف را یاد بگیرد کم کم گیج شده و نمی‌تواند تفاوت بین دو زبان را تشخیص دهد.

زبانشناسان معتقدند که همه کودکان تنها چند روز بعد از تولد می‌توانند تفاوت بین دو زبان را کاملا تشخیص دهند. شاید در ابتدا تشخیص دو زبان خیلی شبیه مثل آلمانی و هلندی برایشان سخت باشد اما از حدود 6 ماهگی قادر به انجام این کار هم هستند.

این مسئله در مورد آموزش دو زبان فارسی و انگلیسی جای هیچ نگرانی ندارد و از همان روز تولد می‌توانید کار را شروع کنید!

باور اشتباه دوم: دوزبانه کردن باعث می‌شود کودک دیر به حرف زدن بیفتد.

تاخیر در حرف زدن هیچ ارتباطی به دوزبانه یا یک زبانه بودن کودک ندارد. دیر زبان باز کردن به عوامل فراوانی از جمله محیط و ژن بستگی دارد اما به صورت کلی این تاخیر موقتی است.

اگر کودک دوزبانه‌ای دیدید که دیر شروع به صحبت کرده، بدانید که در صورت یک زبانه بودن هم دقیقا عملکرد مشابهی داشت. همه کودکان می‌توانند دو زبان را با هم بدون هیچ مشکلی یاد بگیرند.

باور اشتباه سوم: کودکان دوزبانه زبان ها را با هم “قاطی می‌کنند”.

بیشتر کودکان دوزبانه در ابتدا زبان ها را کمی به جای هم استفاده می‌کنند. دلیل این موضوع هم این است که یکی از دو زبان معمولا نسبت به دیگری قوی‌تر است. کودکانی که هنوز به اندازه کافی واژه یاد نگرفته و دایره کلماتشان هنوز کوچک است، گاهی جاهای خالی را با استفاده از آنچه در “آن یکی زبان” می‌دانند جبران می‌کنند، اما این به معنی اشتباه کلی در ساختار جملات نیست.

به باور کارشناسان، کودکان در ابتدا کلمه‌ای که بلد نیستند را از زبان دوم قرض می‌گیرند. اما این مورد هم موقتی است و به تدریح با گسترش دایره واژگان کودک برطرف می‌شود.

باور اشتباه چهارم: برای دوزبانه‌ کردن کودک دیر شده است!

شما از هر زمانی که بخواهید می‌توانید آموزش زبان دوم را به کودک شروع کنید. البته که بهتر است این کار را زودتر انجام دهید.

به باور کارشناسان، یاد دادن زبان به دوم به کودکان زیر 10 سال آسان است و این کار برای کودکان کوچک‌تر از پنج سال آسان‌تر هم می‌شود.

سن ایده‌آل برای یادگیری زبان اول از تولد تا 3 سالگی‌ است، چون ذهن کودک در آن زمان هنوز باز بوده و آمادگی کامل برای یادگیری دارد.

بعد از این زمان، 4 تا 7 سالگی هم برای آموزش زبان دوم دوره‌ای عالی محسوب می‌شود چون انسان در آن سن همچنان توانایی تجزیه و تحلیل همزمان دو زبان را داشته و می‌تواند زبان دوم را درست مثل زبان مادری یاد بگیرد.

اگر کودک شما بیشتر از 7 سال سن دارد و شما هم به فکر دوزبانه‌ کردنش هستید نگران نباشید چون هنوز امکان این کار وجود دارد. اما از حدود سن 10 تا 12 سال به بعد است که ذهن انسان یاد می‌گیرد زبان دوم را با ترجمه کردن جملات به زبان مادری درک کند.

باور اشتباه پنجم: کودکان درست مثل خمیری هستند که می‌توانید بدون تلاش و صرف زمان طولانی هر طور که خواستید به آنها شکل بدهید.

خیر، از این خبرها هم نیست! درست است که هر چه کودک کم سن و سال‌تر باشد زبان دوم را سریع‌تر و بهتر یاد می‌گیرد، اما این اتفاق یک شبه نخواهد افتاد.

قرار نیست که شما چند کارتون یا برنامه‌ آموزش زبان انگلیسی به کودکان (که تبلیغاتشان هم در شبکه‌های ماهواره‌ای کم نیست) برای بچه پخش کنید و انتظار داشته باشید چیز خاصی یاد بگیرد! شما باید با کودک صحبت کنید، برایش وقت بگذارید، پشتکار داشته باشید و حتی صحبت‌های رسمی و غیر رسمی را از هم جدا کنید. باید برایش شعر بخوانید، با او بازی کنید و همه این کارها باید به زبان انگلیسی انجام شوند.

حرف آخر

دوزبانه کردن کودکان گاهی آنقدر سخت و دور از ذهن به نظر می‌رسد که بعضی باور نمی‌کنند این کار اصلا امکان پذیر باشد. اما واقعیت این است که در کشور خودمان هم کودکان دوزبانه کم نداریم که در سنین بسیار پایین می‌توانند در حد پیشرفته و درست مثل یک کودک آمریکایی هم سن و سال خود صحبت کنند.

تنها کاری که باید بکنید این است که در ابتدا زبان انگلیسی را به خوبی یاد بگیرید و سپس با علاقه و حوصله برای کودکتان وقت بگذارید!